فونوفوبیا نوعی از اختلالات اضطرابی است که به معنای ترس از صداهای بلند است. البته این حالت ربطی به مشکلات نقص در شنوایی یا بیش‌شنوایی ندارد، بلکه صرفا یک حالت روانی است. در این مقاله می‌خواهیم با این اختلال بیشتر آشنا شویم.
تجربه فونوفوبیا
فوبیا به معنی ترس مرضی، یا هراس یا وحشت، و فونو در یونان به معنای صداست. ترس از صدا، که زیرمجموعه سایر فوبیاها و از خانواده اختلالات اضطرابی است، نوعی هراس خاص محسوب شده و بسیار نادر است. افرادی که به این سندروم مبتلا هستند، دچار ترس شدید از صداهای بلند می‌شوند و به طور غیرمنطقی و زیاد از حد به آن واکنش نشان می‌دهند. این صدای بلند می‌تواند از هر چیزی نشات بگیرد. صدای موسیقی، جشن و مهمانی، آلارم آتش، بوق ماشین، آتش بازی و غیره، همه می‌توانند برای فرد مبتلا به فونوفوبیا، تحریک کننده باشند.
تفاوت با سایر بیماری‌های شنوایی مشابه
لازم است که به تفاوت فونوفوبیا با صدابیزاری (میسوفونیا) یعنی سندروم حساسیت به صدا و همچنین با سندروم عدم تحمل صدا (هایپراکوزیس)، دقت کنیم. میسوفونیا، الزاما با ترس از صدای بلند همراه نیست، بلکه ترس از صداهای حتی آهسته را با خود دارد که معمولا صداهای خاصی را شامل می‌شود، مثل صدای غذا خوردن، هورت کشیدن، زمزمه کردن و غیره. از طرف دیگر هایپراکوزیس نوعی اختلال در بخش فیزیولوژیکی شنوایی است که باعث می‌شود فرد صداها را بیش از حد درک کند و شنیدن انواع صداها، در صورت وجود همهمه و کمی بلندتر از حد معمول فرد را دچار تنش عصبی می‌کند.
علائم
وقتی صفت اختلال را به یک وضعیت نسبت می‌دهیم، در اکثر اختلال‌ها به این معناست که زندگی روزمره فرد دچار مشکل است. افراد مبتلا به فونوفوبیا هم دچار چنین شرایطی هستند و با شنیدن هر صدای بلند و ناگهانی علائم خاصی نشان می‌دهند که زندگی روزمره آنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، از جمله این علائم عبارتند از:
احساس ترس و وحشت زیاد هنگام شنیدن صداهای بلند
اضطراب و تنش عصبی در زمان شنیدن صدا
احساس انزجار و تلاش برای دور شدن از صداهای بلند
تپش قلب، تشدید ضربان و گر گرفتگی در مواجهه با صدا
توجه خاص به وسایل یا موقعیت‌های دارای صدای بلند، مثل باند صدا یا تلویزیون
واکنش بسیار زیاد و غیر منطقی در صورت وجود صدای بلند به طور ناگهانی
دردهای فیزیکی ناشی از تنش عضلانی
سردرد، و درد قفسه سینه، حالت تهوع و سبکی سر در زمان شنیدن صداهای بلند
مشکل در تمرکز به خاطر نگرانی از بروز صدا
اختلالات خواب و دیدن رویاهای آشفته
عوامل به وجود آورنده
دلیل کاملا مشخصی که به طور صد در صد منجر به ابتلا به فونوفوبیا شود، وجود ندارد، اما در مجموع به نظر می‌رسد باید پای یکی از عوامل زیر در میان باشد:
ژنتیک
اغلب کسانی که دچار فونوفوبیا می‌شوند، سابقه ابتلا به این اختلال را در خانواده درجه یک خود داشته‌اند، در نتیجه به نظر می‌رسد می‌توان ژن یا مجموعه‌ای از ژن‌ها را در ابتلا به این سندروم، دخیل دانست.
خاطرات
شنیدن صداهای ناگهانی و بلند که در گذشته به ویژه در کودکی، ترس زیادی در فرد به وجود آورده اند، می‌تواند علت ابتلا به این اختلال باشد. نه تنها صداهای طبیعی بلند، مثل صدای رعد و برق، بلکه صدای بلند والدین در حین دعوا نیز، بخاطر داشتن فشار روانی برای کودک، می‌تواند به نشانه یک وضعیت ناخوشایند، فرد را از صدای بلند دچار وحشت کند.
موقعیت‌های خاص
برخی از موقعیت‌های بسیار خاص می‌تواند فرد را دچار انواع فوبیاها کند که اگر با صدای بلند هم همراه باشد به فونوفوبیا دامن می‌زند. مثل حضور فرد در جبهه جنگ، زلزله و امثال این شرایط.
سایر اختلالات
برخی از متخصصان معتقدند، اختلال فونوفوبیا با سایر اختلالات اضطرابی، به ویژه انواع فوبیا و اختلال استرس پس از سانحه، مرتبط است و آن اختلالات می توانند بستر ساز و علت فونوفوبیا باشند. همچنین اختلال وسواس فکری-اجباری، و اسکیزوفرنی، ممکن است با فونوفوبیا همراه شوند.
عوارض
فونوفوبیا مثل هر اختلال دیگری می‌تواند طیفی از عوارض را برای فرد مبتلا، به همراه داشته باشد از جمله:
ناتوانی برای حضور در جمع
فرد دارای فونوفوبیا، بخاطر حساسیت زیاد به صداهای بلند، نمی‌تواند در جمع حضور داشته باشد، چرا که احتمال به وجود آمدن صدای بلند در جمع زیاد است و این میزان اضطراب برای مبتلا به فونوفوبیا قابل تحمل نیست. این ناتوانی، باعث کم شدن معاشرت و بعضا انزوا در این افراد می‌شود.
ناتوانی برای حضور در جمع
فرد دارای فونوفوبیا، بخاطر حساسیت زیاد به صداهای بلند، نمی‌تواند در جمع حضور داشته باشد، چرا که احتمال به وجود آمدن صدای بلند در جمع زیاد است و این میزان اضطراب برای مبتلا به فونوفوبیا قابل تحمل نیست. این ناتوانی، باعث کم شدن معاشرت و بعضا انزوا در این افراد می‌شود.
افسردگی
پژوهش‌ها نشان می‌دهند افراد دچار فونوفوبیا با احتمال بیشتری از افراد سالم، به اختلال افسردگی که با اندوه و ناامیدی همراه است، دچار می‌شوند.
احتمال ابتلا به اختلالات دیگر
از آنجایی که فونوفوبیا با اضطراب زیاد و فشار روانی سنگین همراه است، احتمال ابتلا به اختلالات روانی دگیر مثل اضطراب عمومی، انواع فوبیاها و حمله پانیک را زیاد می‌کند.
مشکلات فیزیکی
ترس و وحشت، با بالا بردن اضطراب، آثار بسیار مضر فیزیولوژیکی برای فرد دارد. گرفتگی عضلات، میگرن مزمن، بالا رفتن فشار خون و ضربان قلب، از این جمله اند.
اختلال خواب
ترس زیاد از صدای بلند و هوشیاری دائمی برای اجتناب از عوامل به وجود آورنده آن، می‌تواند الگوی خواب را با مشکل مواجه کند. عموما اضطراب باعث منقطع شدن خواب و بیداری‌های مکرر در طول خواب می‌شود، که این خود خستگی ناشی از کم‌خوابی و بد بودن کیفیت خواب را به همراه خواهد داشت.
تشخیص
لازم است به این اشاره کنیم که ترس از صدای بلند، همیشه فونوفوبیا نیست، چرا که در شرایط خاص یا برای یکبار، ممکن است هر کسی تجربه‌ای شبیه به فونوفوبیا را داشته باشد، مثلا فردی با شنیدن صدای بلند ترمز ماشین یا بوق ممتد، به دلیل اینکه انتظار یک تصادف را دارد، وحشت می‌کند. که در این حالت فرد به اختلال مبتلا نشده و ترس کاملا طبیعی را تجربه کرده است.
برای تشخیص فونوفوبیا به چند نکته توجه می‌شود. اول اینکه زندگی روزمره فرد چقدر تحت تاثیر این مشکل قرار گرفته و فرد را از روابط عادی باز داشته است. دوم اینکه آیا فرد در خود احساس ناراحتی و رنج و پریشانی از این ترس را دارد یا خیر؟ و سوم اینکه دیگران چقدر از شرایط فرد مبتلا، ناراضی و ناخشنود هستند و اصطلاحا فرد تا چه حد بر خلاف هنجارهای طبیعی رفتار می کند؟ در کنار همه اینها، برای تشخیص فونوفوبیا لازم است علائم آن حداقل ۶ ماه ممتد با فرد باشند.
درمان
درمان شناختی رفتاری
در این درمان‌ها که توسط درمانگر راهبری می‌شود، تمرکز بر تغییر افکار منفی و باورهای آسیب رسان فرد دچار فونوفوبیاست است.
مواجهه درمانی
این درمان که زیر مجموعه‌ای از درمان‌های رفتاری است، پله پله فرد را در معرض صداها از کم به زیاد قرار می‌دهد تا ترس فرد در مواجهه با صدای بلند از بین برود.
دارو درمانی
داروهای ضد اضطراب می‌تواند برای افراد مبتلا در جهت داشتن زندگی طبیعی، کمک کننده باشد.
تکنیک‌های آرام سازی
کارهایی از جمله مدیتیشن، یوگا، تنفس و عیق و از این دست، به آرام ماندن فرد در شرایط بحرانی کمک می‌کند.
درمان ذهن آگاهی
در این روش برای کاهش پریشانی و تمرکز بر خود و تحمل صدای بلند، از تکنیک‌های خاص این رویکرد استفاده می‌شود.
همه این درمان‌ها می‌توانند در روند بهبودی فرد مبتلا به فونوفوبیا موثر باشند. بی‌توجهی به این اختلال و درمان نکردن آن، می‌تواند کیفیت زندگی فرد مبتلا و اطرافیانش را به شدن تحت تاثیر قرار دهد. اگر علائم فونوفوبیا را در خود یا نزدیکان خود مشاهده می‌کنید، لازم است با روان درمانگر یا پزشک متخصص اعصاب و روان، مشورت کنید. تجربه‌های خود در این زمینه را با ما درمیان بگذارید.
